Tuesday, May 12, 2009

Francis Schaeffer, 25 jaar later

Op 15 mei 1984 overleed Francis Schaeffer op 72 jarige leeftijd aan de gevolgen van kanker. Zijn reputatie als eminent apologeet van het christelijk geloof die in staat was de intellectueel van de tweede helft van de 20ste eeuw aan te spreken, was toen al lang en breed gevestigd. Deze Amerikaanse predikant was in 1947 naar Europa gekomen om zich uiteindelijk te vestigen in Zwitserland waar hij L’Abri stichtte. In deze leefgemeenschap, die uitwaaierde naar verschillende landen waaronder Nederland, vonden op drift geraakte jonge intellectuelen een oase van geestelijke rust en kwamen zij in contact met een vitaal christendom dat praktizeerde wat het predikte en rationeel onderbouwde wat het geloofde.


Ook in Nederland was Schaeffer een bekend en gerespecteerd persoon. Zijn samenwerking met de EO resulteerde in een tv-serie, ‘Hoe zouden wij dan leven’ waarin de grote lijnen van de Westerse cultuur werden geduid in het licht van de bijbelse boodschap. De serie werd in boekvorm uitgegeven en verschillende werken van Schaeffer, waaronder ‘Leven door de Geest’, ‘De God die leeft’, ‘Wat ging er mis’ en ‘Een christelijk manifest’ werden in het Nederlands vertaald.

Mijn persoonlijk verhaal is eigenlijk nauw verweven met het werk dat Schaeffer tot stand bracht. Ik weet nog dat ik in mijn tienerjaren samen met mijn vader naar de serie van de EO keek. Deze markante man met zijn geitensikje en nikkerbokker intrigeerde me. Hoewel ik met het geloof opgevoed ben, kende mijn geloof echter niet echt een intellectuele basis. Dat brak me - in combinatie met andere problemen - op. Ik raakte bijna op een dwaalspoor. Maar op 19 jarige leeftijd was er een geestelijke doorbraak waardoor ik weer terugkwam bij God. Het was zo’n 8 maanden later dat ik het boek ‘Hoe zouden wij dan leven’ las. Het lezen van dit boek had een enorme impact op me. Het ontketende een storm in mijn hoofd: een intellectuele doorbraak, een mentale bevrijding van alle argumenten tegen de God van de bijbel die ik jarenlang aan had moeten horen zonder goed verweer te hebben. Ik schreef aan de binnenkant van de kaft een geloofsbelijdenis op, een statement van een ontluikende christenintellectueel.

Een van de belangrijke concepten van Schaeffer was de lijn van wanhoop. Het is een lijn die volgens Schaeffer in Europa in 1890 en in Amerika in 1935 overschreden werd. Vóór de passering van die lijn geloofden mensen nog in zekere zin in absolute waarheden. Na die lijn werd de notie van vaststaande waarheid steeds meer losgelaten met existentiële wanhoop als gevolg. De manier waarop deze veranderende opvatting over de werkelijkheid zich voltrok was in verschillende stadia. Het begon bij filosofie en beïnvloedde via de beeldende kunst en de muziek de algemene cultuur om uiteindelijk bij de theologie terecht te komen.

Wat ik toen niet besefte en wat me pas recentelijk duidelijk werd, is dat de indruk die Schaeffer op mij maakte zich ook in het groot had voorgedaan. Schaeffer had voor de hele evangelicale beweging (in het angelsaksische taakgebied omvat dat in tegenstelling tot Nederland ook de reformatorischen) gedaan wat hij ook in mijn hoofd tot stand had gebracht. Hij heeft de kerk laten zien dat er een andere weg is dan die van wereldmijding om de leer veilig te stellen. Een ghetto vormen is niet de manier om de waarheid te bewaren; het voldoet ook niet aan de opdracht om deze wereld met het evangelie te bereiken. In plaats van een capitulatie van het geloof voor de intellectuele afwijzing door een seculaire samenleving en de liberale theologie, ging Schaeffer de kritische dialoog aan met een post-christelijke samenleving en de hippy-cultuur van de jaren 60. Hij formuleerde antwoorden op de vragen waar ongelovigen mee zaten en liet in de praktijk zien hoe deze antwoorden doel troffen in hun hart.

We moeten niet vergeten dat ook in die tijd genoeg apologeten en christendenkers van naam werkzaam waren. Ik noem er enkele: Carl Henry, Ronald Nash, James Sire, Cornelius van Til, Gordon Clark, C.S. Lewis, Alvin Plantinga. Tevens was Schaeffer geen doorgewinterde filosoof. Zijn analyse van de betekenis van Thomas van Aquino is bijvoorbeeld controversieel. Volgens Schaeffer stond Aquino aan het begin van de trend naar irrationaliteit in de westerse cultuur, omdat Aquino genade (het bovennatuurlijke) en natuur (de empirische werkelijkheid) los van elkaar haalde. Ook was en is de apologetische methode van Schaeffer niet de enige die aandacht verdient. Hij was een gematigde presuppositionalist. Volgens het presuppositionalisme moet men Gods bestaan vooronderstellen alvorens men de werkelijkheid kan duiden. Hij was ook cultuurapologeet wat blijkt uit zijn bedrevenheid in het aantonen dat onze cultuur een weg in is geslagen die leidt tot existentiële wanhoop. Er zijn echter ook andere manieren van apologetiek bedrijven waarvan de klassieke apologetiek (het werken met godsbewijzen) waarschijnlijk de meest effectieve is.

Toch heeft Francis Schaeffer iets gedaan wat uniek was. Os Guinness, die jarenlang samenwerkte met Schaeffer en nu een bekend schrijver en spreker is in de USA, stelt dat Schaeffer als geen ander een passie voor God en een passie voor de waarheid wist te combineren met een passie voor mensen. Deze man is een reus van het evangelicalisme geworden, omdat hij niet naar binnengekeerd was maar de deur openzette naar de buitenkerkelijken en hen bezag in de context van de westerse geschiedenis en cultuur. Hij kwam niet eenvoudigweg met een evangelisatieboodschap, maar zocht antwoorden op de vragen van de intellectuele mens van de 20ste eeuw en formuleerde die vanuit Gods Woord in een voor de moderne mens verstaanbare taal.

Schaeffer heeft zo ook mede aan het begin gestaan van de nieuwe golf van christelijk intellectualisme die vandaag de dag m.n. in de angelsaksische wereld een grote groei doormaakt. Debatten tussen theïsten en atheïsten zijn tegenwoordig ‘the talk of the town’. Het is ‘in’ om deze debatten bij te wonen, ze te downloaden van internet en samen met vrienden te genieten van de argumenten die pleiten voor het bestaan van God, de historiciteit van de Bijbel en de uniciteit van Jezus Christus. Christenen doen weer mee in het intellectuele debat en worden door atheïsten als geduchte tegenstanders beschouwd. Schaeffer is voor deze opleving zeker niet alleen verantwoordelijk, maar heeft daarin een belangrijke rol gespeeld.

Tegelijk vormen het werk en voorbeeld van Schaeffer tegenwicht tegen een andere trend. Volgens sommigen past de rationele inslag van Schaeffer niet meer bij het postmodernisme van deze tijd. Ook in de kerk is deze trend doorgedrongen. Denk aan de ‘emergent church’ beweging waarin authenticiteit de voorrang krijgt boven orthodoxie en gevoel belangrijker is dan logica. Schaeffer was hartstochtelijk voorvechter van propositionele waarheid, omdat wat je voor ‘waar’ houdt uiteindelijk bepaalt waar je leven in resulteert.

Zijn hartstochelijk pleidooi voor een naar buiten gericht christendom dat trouw is aan haar wortels en tegelijk intellectueel relevant voor tijd waarin het in leeft, vormen zijn erfenis die hij heeft nagelaten aan de kerk van de 21ste eeuw. Zijn intellectualisme met als doel mensen terug te brengen tot God is een voorbeeld om na te volgen en toe te passen voor onze eigen tijd.

Enkele links:

Recent interview met Os Guinness op Between Two Worlds

‘Een oase van bezinning in de Betuwe’, artikel in Reformatorisch Dagblad over l’Abri en Francis Schaeffer

Twee gratis cursussen over Schaeffer van Jerram Barrs, docent aan het Covenant Theological Seminary:
http://worldwide-classroom.com/courses/info/cc578/
http://worldwide-classroom.com/courses/info/cc579/

Een recensie van Professor Douglas Groothuis over twee recente biografieën van Schaeffer

No comments: